Αντιλαμβάνονται οι χιμπαντζήδες τον θάνατο;

Μετά τον θάνατο της μητέρας της, η Rosie είχε μια δύσκολη νύχτα, στριφογυρίζοντας στο "κρεβάτι" της ενώ διέκοπτε και τον ύπνο της πολύ συχνά.

Το απόγευμα της ίδιας μέρα,η Rosie (20 ετών) και ο σύντροφος της μητέρας της Blossom (50 ετών) περιποιούνταν την μητέρα της καθώς ήταν έτοιμη να πεθάνει, χαϊδεύοντας τα χέρια της. Ο γιος του Blossom έφτασε σχεδόν με τον θάνατο της μητέρας της Rosie και έλεγξε το σώμα της, κουνώντας τα άψυχα πια χέρια της. Αρκετές μέρες μετά τον θάνατο, οι τρεις τους ήταν σχετικά ήσυχοι, δεν είχαν όρεξη για φαγητό και φρόντιζαν να αποφεύγουν το μέρος που πέθανε η μητέρα της Rosie.
Καταστάσεις όπως αυτή έχουν διαδραματιστεί αναρίθμητες φορές στην ανθρώπινη ιστορία... η παραπάνω όμως ιστορία έρχεται από μια εργασία που περιγράφει το, έτσι κι αλλιώς, σπανίως καταγεγραμμένο γεγονός του θανάτου ενός χιμπαντζή καθώς και τις αντιδράσεις του στενού οικογενειακού του κύκλου και των συντρόφων του.

Ο θάνατος και η συμπεριφορά των υπολοίπων χιμπατζήδων απαθανατίστηκε σε βίντεο και περιγράφεται σε μια εργασία που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Current Biology, στις 26 Απριλίου 2010.

"Εντυπωσιαστήκαμε όταν παρατηρήσαμε αυτή την συμπεριφορά, είπε ο Jim Anderson, του τμήματος ψυχολογίας του πανεπιστημίου του Stirling στο Ηνωμένο Βασίλειο και συγγραφέας της παραπάνω μελέτης. Σε άλλες περιπτώσεις θανάτων ενήλικων χιμπατζήδων, οι αντιδράσεις των μελών της υπόλοιπης ομάδας ήταν αρκετά διαφορετικές. Δύο τυχαίοι τραυματισμοί που οδήγησαν σε θάνατο, ενός αρσενικού χιμπαντζή που έπεσε από ένα δένδρο και ενός θηλυκού που του επιτέθηκε λεοπάρδαλη (και τα δύο περιστατικά περιγράφησαν  σε μη εξημερωμένες αποικίες χιμπατζήδων), ακολουθήθηκαν από "φρενήρη ενθουσιασμό και εντελώς χαοτικές αντιδράσεις από του γύρω χιμπατζήδες" σύμφωνα με τον Anderson.

Όμως γνωρίζουμε ελάχιστα όσο αφορά στις αντιδράσεις ως προς αναμενόμενους θανάτους, όπως της μητέρας της Rosie. Και αυτή η σπάνια καταγραφή παρέχει μία νέα προοπτική, η οποία "θέτει σε επαναδιαπραγμάτευση την θέση , πως μόνο ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον θάνατο", λέει ο Anderson.

"Γνωρίζουμε πως οι χιμπατζήδες είναι ικανοί να εκφράσουν συναισθήματα" ενώ αντιλαμβάνονται και αναγνωρίζουν την προσωπική τους ύπαρξη, γεγονός που μπορεί να βοηθήσει στο να αντιλαμβάνονται πληρέστερα τον θάνατο.

Άλλα πρωτεύοντα όμως, συνεχίζουν να ζουν δίπλα σε μέλη της ομάδας τους που απεβίωσαν, χωρίς να δίνουν σημασία στα αποσυντιθέμενα σώματά τους. (αναμενόμενο καθώς οι υπόλοιποι πίθηκοι απέχουν εξελικτικά πολύ περισσότερο από τον άνθρωπο, σε σχέση με του χιμπατζήδες)

Η μαγνητοσκόπηση του θάνατου της Pansy (περίπου 50 ετών και μητέρας της Rosie) ήταν στην πραγματικότητα μια τυχαία "ευτυχής" συγκυρία. Οι χιμπατζήδες αυτοί ζούσαν στο "Blair Drummond Safari and Adventure Park" στο Stirling και περνούσαν το μεγαλύτερο διάστημα του χειμώνα σε εσωτερικούς χώρους. Βιντεοκάμερες είχαν εγκατασταθεί στον χώρο αλλά είχαν μείνει ανενεργές για μήνες. Όταν διεπιστώθη ότι η Pansie κόντευε να αποβιώσει, οι φύλακες αποφάσισαν να την αφήσουν να μείνει με την Rosie, τον Blossom και τον γιο του (Chippy 20 ετών)  και να αρχίσουν να καταγράφουν με τις κάμερες.

Από το προηγούμενο βράδυ η Pansy μετακινήθηκε στην φωλιά της Rosie. Καθώς η αναπνοή της Pansy έγινε εργώδης και οι κινήσεις της ελαττώθηκαν, η Rosie και ο Blossom έκατσαν δίπλα της, περιποιούμενοι την και προσέχοντάς την.  Ο Chippy κατέφτασε λίγο πριν πεθάνει η Pansie. Και οι τρεις του επιθεωρούσαν τακτικά το πρόσωπο της Pansy και τα άκρα. ενώ ο Chippy κάποια στιγμή ακουμπούσε τον λαιμό της.

10 λεπτά αργότερα έσβησαν τα φώτα λόγω της νύχτας. Ο Chippy που κινούνταν επιθετικά όταν τα φώτα είχαν χαμηλώσει προς το πτώμα της Pansy, χτυπούσε το άψυχο σώμα της με τα δυο του χέρια πριν αποχωρήσει (ο Anderson πιθανολογεί, πως ήταν "μια τελευταία προσπάθεια να αποσπάσει ένα σημάδι ζωής από την Pansy").

Εκείνη την νύχτα η Rosie άλλαξε θέση ύπνου πολλές φορές, που υποδεικνύει όταν έκανε ανήσυχο ύπνο, σε σχέση με μια μελέτη που είχε διεξαχθεί περίπου έναν χρόνο πριν, και είχε δείξει πως οι χιμπατζήδες άλλαζαν στάση κατά τον ύπνο 4 με 5 φορές μόνο. Ανήσυχο ύπνο είχαν και οι άλλοι χιμπατζήδες εκείνο το βράδυ.

Το πρωί ο Chippy χτύπησε το πτώμα άλλες 2 φορές λίγο αφότου άναψαν τα φώτα, συμπεριφορά που ερμηνεύθηκε ως "θυμός για την απώλεια ενός σημαντικού μέρους της ομάδας", παρόμοια με "αισθήματα θυμού, άρνησης και απογοήτευση προς έναν αποθανόντα" που είναι συνήθη στο ανθρώπινο πένθος." παρατηρεί ο Anderson. Και παρ' όλο που η επιθετικότητα δεν είναι μια συνήθης συμπεριφορά σε έναν πρόσφατο θάνατο, προσθέτει πως "οι χιμπατζήδες γενικά, δεν έχουν τους ίδιους ανασταλτικούς περιορισμούς όπως εμείς".

 

Περίπου 10 λεπτά αφού είχαν ανάψει τα φώτα, οι φύλακες απομάκρυναν την νεκρή Pansy. Οι άλλοι 3 χιμπατζήδες ήταν ιδιαιτέρως νωχελικοί εκείνη την ημέρα και παρέμειναν πιο ήσυχοι, πιο ήρεμοι και έδειξαν μειωμένη επιθυμία για πρόσληψη τροφής, αρκετές εβδομάδες μετά τον θάνατο. Επίσης απόφευγαν να κοιμηθούν κοντά στο σημείο που απεβίωση η Pansy, ακόμα κι όταν οι φύλακες το καθάρισαν και το απολύμαναν. 

Οι ερευνητές μπορεί να μην μάθουν ποτέ σε ποιο βαθμό οι συμπεριφορές των χιμπατζήδων προέρχονται από αισθήματα ανάλογα των ανθρώπων. Ο Anderson όμως τονίζει την ανάγκη να στραφεί περισσότερο η έρευνα σε τέτοια θέματα, ώστε να κατανοηθούν καλύτερα οι παραλλαγές του είδους σε διαφορετικούς τύπους θανάτου.  

Μια άλλη εργασία στο ίδιο τεύχος του Current biology περιγράφει δύο μητέρες χιμπατζήδες να κουβαλούν νεκρά μωρά τους στη Γουινέα. Παρ' όλο που αυτή η συμπεριφορά έχει περιγραφεί σε χιμπατζήδες και άλλα πρωτεύοντα και στο παρελθόν, οι ερευνητές με συντονιστή την Dora Biro, ερευνήτρια στο τμήμα ζωολογίας του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, περιέγραψαν αυτό να συμβαίνει μέχρι και για 68 ημέρες, πολύ περισσότερο από ότι είχε περιγραφεί άλλη φορά.

Αξίζει να σημειωθεί πως οι θάνατοι βρεφών που σημειώθηκαν στην συγκεκριμένη ομάδα χιμπατζήδων (3 για την ακρίβεια) είχαν ως αποτέλεσμα το "εκτεταμένο (χρονικά) κουβάλημα" των νεκρών βρεφών, παρ' όλο που γενικά οι μητέρες δεν κουβαλούν τα νεκρά παιδιά τους για εβδομάδες ή και μήνες μετά τον θάνατό τους. Αυτή η διαφορά "εγείρει ερωτήματα σχετικά με την δυναμική της εκμάθησης (συμπεριφοράς) μέσω παρατήρησης" διετύπωσαν η Biro και οι συνεργάτες της.

Αυτές οι διαφορές στην αντιμετώπιση του θανάτου, μπορεί να είναι δείγμα διαφορετικής κουλτούρας ανάμεσα στις διαφορετικές ομάδες χιμπατζήδων, λέει ο Anderson

Αν μη τι άλλο, τα ευρήματα αυτά δείχνουν διαφορετικούς τρόπους παρηγορητικής συμπεριφοράς για τους σοβαρά άρρωστους και ηλικιωμένους χιμπατζήδες σε αιχμαλωσία. Όπως οι μητέρες χιμπατζήδες κουβαλούν τα νεκρά παιδιά τους, ίσως και άλλοι χιμπατζήδες να έχουν συμπεριφορά που τους βοηθάει να συμβιβαστούνε με την απώλεια ενός συντρόφου ή μέλους της οικογένειάς τους, διατύπωσε ο Anderson.

Τα νέα ευρήματα, συμπεραίνει, δείχνουν πως "οι διαφορές μεταξύ ανθρώπου και χιμπατζή δεν είναι τόσο διακριτές όσο οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν. "

Η μετάφραση έγινε από το scientific american